« Τί είμαι;;; »
« Που ανήκω;; »
« Μπορώ να ανήκω εκεί που νιώθω;; »
Ερωτήματα που προβληματίζουν μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας μας σήμερα, σε κάποιους απαντώνται σε άλλους παραμένει ο προβληματισμός.
Τελικά ο άνθρωπος είναι αποκλειστικά βιολογικό όν, κοινωνικό όν ή ένα όν που μπορεί να νιώθει και να επιθυμεί;;
Η εποχή μας- μια νέα εποχή αναρτήσεων, προβληματισμών και διεκδικήσεων που θέτουν νέα δεδομένα στην πλέον δεδομένη αλλά πιθανόν παρωχημένη τάξη πραγμάτων. Ένα από τα εν λόγω ερωτήματα αφορούν την ταυτότητα φύλου, τον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου που αναγάγεται πλέον σε τάξη δικαιώματος και όχι απλής επιθυμίας.
Στην εποχή που διανύουμε παρατηρείται μια δυναμική τάση ένταξης στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, δεδομένου ότι ένας αυξανόμενος αριθμός ατόμων εκδηλώνει δυσφορία γένους, εκφράζοντας έντονη ασυμφωνία μεταξύ του γένους που βιώνεται από το άτομο και του κοινωνικά προσδιοριζόμενου γένους με την εκδήλωση τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα:
- Ασυμφωνία μεταξύ του γένους που βιώνεται και των πρωτογενών/ δευτερογενών χαρακτηριστικών.
- Έντονη επιθυμία να απαλλαγεί από τα πρωτογενή- δευτερογενή χαρακτηριστικά λόγω ασυμφωνίας με το γένος που βιώνεται.
- Έντονη επιθυμία για τα πρωτογενή- δευτερογενή χαρακτηριστικά του άλλου γένους.
- Έντονη επιθυμία να είναι του άλλου/ διαφορετικά προσδιοριζόμενου γένους.
- Έντονη επιθυμία να αντιμετωπίζεται ως ανήκει στο άλλο γένος.
- Ισχυρή πεποίθηση ότι κάποιος έχει τα τυπικά αισθήματα και τις τυπικές αντιδράσεις του άλλου/ διαφορετικά προσδιοριζόμενου γένους.
Μελετώντας την ενδοψυχική σύγκρουση που βιώνει το άτομο παλλόμενο ανάμεσα στο τι νιώθει και σε αυτό που επιτάσσει η κοινωνία καλό θα ήταν να ληφθεί υπόψιν και το ευμετάβλητο του αυτοπροσδιορισμού ειδικά στους νέους όπου τα όρια ανάμεσα στην αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας φύλου, στην αντίδραση απέναντι στην καθεστηκυία τάξη και στην παρορμητικότητα της νεότητας διαπλέκονται.
Σύμφωνα, λοιπόν με την Θεωρία των έμφυλων μειονοτήτων (Queer) με τον όρο σεξουαλικό προσανατολισμό (sexual orientation) ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να νιώθει συναισθηματική ή σεξουαλική έλξη για άτομα του ίδιου ή διαφορετικού φύλου ή για όλα τα φύλα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020). Με τον όρο έκφραση φύλου (gender expression) αναφερόμαστε στον τρόπο που θέλει να εκφράζει εξωτερικά κάποιος το φύλο του. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως κοινωνικό φύλο ορίζεται η κοινωνικά και πολιτισμικά κατασκευασμένη ταυτότητα φύλου και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά που την συνοδεύουν(gender identity). Ως ταυτότητα φύλου (gender identity) ορίζεται ως η υποκειμενική αίσθηση για το φύλο, διακρινόμενη στις εξής επιμέρους κατηγορίες:
- Έμφυλες μειονότητες (queer): Παλιά χρησιμοποιούταν ως προσβολή για τους ομοφυλόφιλους, πλέον έχει επανοικειοποιηθεί από την κοινότητα και χρησιμοποιείται ως σύμβολο υπερηφάνειας και αφορά την ρευστότητα του φύλου του υποκειμένου, που δεν ανήκει σε καμία επιμέρους κατηγορία.
- Ομοφυλόφιλη (lesbian): Μια γυναίκα που έλκεται σε σεξουαλικό ή/ και σε συναισθηματικό επίπεδο από μια άλλη γυναίκα.
- Ομοφυλόφιλος (gay): Ένας άνδρας που έλκεται σε σεξουαλικό ή/ και σε συναισθηματικό επίπεδο από έναν άλλον άνδρα.
- Αμφιφυλόφιλος (bisexual): Ένα άτομο που έλκεται σε σεξουαλικό ή/ και σε συναισθηματικό επίπεδο και από τα δύο φύλα.
- Διεμφυλικός (trans): Ένα άτομο που έχει ταυτότητα φύλου διαφορετική από αυτή που είχε όταν γεννήθηκε.
- Ερμαφρόδιτος (intersex): Τα άτομα που έχουν γεννηθεί με παραλλαγές των βιολογικών χαρακτηριστικών του φύλου που συμβαίνουν συνήθως στο ανθρώπινο είδος.
Προς διευκρίνηση και κατανόηση του ζητήματος του φύλου ως βιολογικό φύλο ονομάζουμε το σύνολο των βιολογικών, εγγενών χαρακτηριστικών του υποκειμένου κατά την γέννηση του. Στον αντίποδα το κοινωνικό φύλο υπακούει στις προσλαμβάνουσες του ατόμου από την κοινωνία που συνθέτουν το σύνολο των γνωρισμάτων μιας κατά βάση κοινωνικής κατασκευής που υπερβαίνει τον φυσικό κόσμο (Godelier, 2004). Η διάκριση αυτών των δυο κατηγοριών είχε αφετηρία στις δεκαετίες 1950-1960 οπότε Αμερικάνοι ψυχίατροι διαπίστωσαν σε ασθενείς τους διάσταση ανάμεσα στην ταυτότητα και στο εγγενές σώμα. Το κοινωνικό φύλο δεν είναι ούτε φαινομενικά παγιωμένο όπως το βιολογικό αλλά ούτε αιτιωδώς συνδεδεμένο με το τελευταίο.
Με άλλα λόγια η συνοχή και η συνέχεια του υποκειμένου σχετίζεται με κοινωνικά θεσπισμένους νόμους που συμβάλλουν στην καταγραφή και νοηματοδότιση είτε του βιολογικού, είτε του κοινωνικού φύλου, με στόχο την ανάδυση μιας ολοκληρωμένης ταυτότητας του ατόμου. Συνεπώς, η εν λόγω ταυτότητα καθορίζεται από θεσπισμένες κοινωνικοπολιτισμικά αντιλήψεις, ώστε να υπάρξει μια σταθεροποίηση της ταυτότητας του υποκειμένου, μέχρι που αναδύονται σε πολιτισμικό επίπεδο ασυνεχή και ασυναφή έμφυλα όντα που θέτουν σε αμφισβήτηση την υπάρχουσα καθεστηκυία τάξη και επιτάσσουν μια νέα. Αντίσταση βέβαια τόσο στην εν λόγω αλλαγή όσο και στην απελευθέρωση του υποκειμένου από τα συγκεκριμένα δεσμά του φύλου φαίνεται να αποτελούν οι αναπαραγωγικοί στόχοι της κοινωνίας που επισείουν την ανάγκη της αμετάκλητης ετεροφυλίας.
Προς επεξήγηση της προαναφερθείσας διάκρισης, λαμβάνοντας υπόψιν τις επιδράσεις του φεμινιστικού κινήματος η Βιτίγκ (1960) υποστήριξε πως το βιολογικό φύλο αποτελεί ένα αναλυτικό και αναγκαίο γνώρισμα του ατόμου καθώς ο καθένας είναι έμφυλος. Ωστόσο το βιολογικό δεν προκαλεί το κοινωνικό και το κοινωνικό δεν αντανακλά το βιολογικό φύλο, καθώς το κοινωνικό είναι εγγενές με την γέννηση μας και την ένταξη στην κοινωνία- πολιτισμό από όπου αντιλαμβάνεται και νοηματοδοτεί το άτομο το βιολογικό φύλο καθιστώντας το επίκτητο.
